Los van God

1. God in Frankrijk
De Volkskrant bracht afgelopen week een fascinerend stuk: hoe tientallen katholieke Fransen naar Rusland zijn verhuisd omdat ze zich daar als christen beter thuis voelen. Vroeger wilden alle Russen naar Parijs, nu is er dus een omgekeerde trek. Franse conservatief katholieken roeren zich nadrukkelijk. Hun presidentskandidaat Fillon zit weliswaar in politieke problemen, maar de trend is onmiskenbaar. God is weer eens terug in Frankrijk, zoals de New York Times mooi beschrijft.

Wie gaan straks de Franse verkiezingen winnen? Welke rol speelt religie daarbij? Naarmate de verkiezingsdatum nadert, spelen Franse identity politics steeds hoger op. 

Zie de opkomst van Marine Le Pen en tegenpool Macron. Je moet een beetje francofiel zijn om de tournure op waarde te schatten van vader Jean Marie Le Pen naar dochter Marine. Allebei van het Front National, maar toch heel verschillend. De eerste was katholiek en anti-joods,  de tweede is anti-islam, en eigenlijk anti-religie. Marine is van de laïcité, de Franse neiging om iedere publieke religieuze uiting de kop in te drukken. Papa Le Pen had daar juist moeite mee. 

En terecht, als je het mij vraagt. Volgens de gezaghebbende politicoloog Mark Lilla, die ik interviewde voor de Groene maakt de laïcité dat de Fransen God iedere keer opnieuw moeten vermoorden, zo bang zijn ze dat hij terugkeert in de politiek. Je kunt de slechte integratie van moslims in Frankrijk ook niet los zien van het verbod om hun geloof in het openbaar te beleven. De scherpzinnige Nederlandse religiewetenschapper Ernst van den Hemel, die studeerde aan de Sorbonne, zei daar behartigenswaardige dingen over: laïcité als cultuuroorlog.
 
Hoe moet dat nu met die Franse katholieken in Rusland? Zijn die daar echt beter op hun gemak? Ik weet uit eigen ervaring dat veel Franse joden de laatste jaren naar Israël zijn verhuisd. Ook zij voelden zich niet veilig. Misschien breekt het moment aan dat Frankrijk de maatschappelijke rol van religie serieus gaat nemen, en niet langer doet alsof er niets aan de hand is, nu ook de katholieken een kracht van betekenis worden. We gaan het zien.

2. De Chrislam
Zin om even te lachen? En tegelijkertijd verbaasd te staan over de voorzienige blik van Kees van Kooten en Wim de Bie? Zie hier hoe zij als Positivo’s een fusie bepleitten tussen christendom en islam. Meer dan 30 jaar oud en nog steeds relevant.

3. Letter over geest
Niemand kan de stemming in Nederland zo goed onderbouwd weergeven als Kim Putters, directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Ik mocht afgelopen week bij hem langs voor een interview. We spraken onder meer over creatieve dominees die overal wortel schieten. Ze experimenteren met nieuwe methodes om jongeren te interesseren voor het oude verhaal en hebben lak aan oude conventies. 

Hoe anders dan de katholieke kerk waar Kim Putters zelf ooit naartoe ging. Zijn ouders hadden hem niet gedoopt. Hij mocht zelf zijn kerk kiezen. Tijdens een katholieke mis voelde hij zich zo op z’n gemak, dat hij mee ging ter communie. Maar daar stak de pastoor luidkeels een stokje voor: jij krijgt de hostie niet zolang je niet gedoopt bent. Het was het brute einde van een prille zoektocht, zo vertelde Putters bij de EO.

Het is een prachtig voorbeeld van hoe kerken in Nederland zichzelf in de jaren 80 en 90 de das hebben omgedaan, vind ik.  Ze vonden regels belangrijker dan inspiratie, ze plaatsten letter boven geest. Daarmee hebben ze veel belangstellenden van zich vervreemd.

Pas nu zijn er verlichte geesten in de katholieke kerk die dat openlijk durven beamen, zoals bisschop Gerard de Korte van bisdom Den Bosch. De kerk heeft nodeloos gelovigen verspeeld met haar nadruk op conventie boven inspiratie, vindt hij. In gesprek op de Radboud Universiteit zei hij vorig najaar: ‘God is geen geheim meer, we hebben de taal verloren om over geloven te spreken. Deze religieuze sprakeloosheid ligt ten grondslag aan de leegloop van de kerken, niet andersom.’

Dit gedrag heeft onmiskenbaar bijgedragen aan de supersnelle secularisering in Nederland. Vergeleken met de ons omringende landen zijn wij ontzettend snel en radicaal van ons geloof gevallen. Dat voelde voor velen als een bevrijding, maar het heeft ook ontheemding opgeleverd, waarmee we nu worden geconfronteerd.

Over oorzaak en gevolg hiervan schrijf ik nu mijn boek Los van God, op zoek naar onze wortels in een bange tijd. Daarin komen de secularisering en ontzuiling in Nederland uitgebreid aan bod. Als het even lukt, neem ik de ervaring van Kim Putters als sprekend voorbeeld mee.